De Finse componist Jean Sibelius (1865-1957) werd door de Finse regering uitgenodigd om een symfonie te schrijven voor zijn eigen 50e verjaardag, die tot nationale feestdag was uitgeroepen.
Daar had hij wel oren naar en ideeën voor en het heeft geleid tot zijn 5e symfonie. Het werd meteen zijn meest beroemde symfonie en dat ligt aan het laatste deel, het bovenstaande deel Allegro Molto.
Hij was al goed op weg en schreef in zijn dagboek over dit werk;
‘Het was alsof God de Vader stukjes mozaïek naar mij toegooide vanuit de hemel en mij vroeg om het patroon voor hem uit te zoeken.’
Dat patroon vond hij voor een groot deel maar het verhaal gaat dat hij nog even moest zoeken naar een goed thema voor de finale. Toen hij een aantal zwanen in de zonsondergang voorbij zag vliegen wist hij dat hij zijn thema gevonden had.
U hoort het thema in bovenstaand stuk voor het eerst op 1;19 en het zal in het hele stuk terug te horen zijn. Een prachtige live-opname van het London Philharmonic Orchestra onder leiding van dirigente Karina Canellakis.
Soms valt er over een muziekfragment niet heel veel te vertellen. Over de componist Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) natuurlijk wel maar daar zijn al boeken vol over geschreven zoals u hier onder meer kunt lezen.
Zijn muziek, die dient u te ondergaan. Bij leven en welzijn zal hij op dit blog nog vaak voorbij komen, maar ik wil u dit fragment niet onthouden. Mozart schreef in zijn korte leven 41 symfonieën en daar zitten bekende meesterwerken bij. De 35e of ‘Haffner’ symfonie, de 38e of ‘Praagse’ symfonie, de 41e of ‘Jupiter’ natuurlijk maar de 12e symfonie? Die hoor je niet zo vaak.
Zijn 12e symfonie heeft ook geen bijnaam en er is niet veel over bekend. Wel dat hij in de zomer van 1771 werd geschreven in Salzburg en dat hij waarschijnlijk bedoeld was voor de tweede Italiaanse tournee van Mozart die plaats zou vinden tussen augustus en december van 1771. Het openings-allegro is het langste symfoniedeel dat Mozart tot dan toe schreef. Laat het u niet afschrikken, 5;49 om precies te zijn.
En om dat openingsdeel gaat het mij. Zelden hoorde ik een stuk dat mij meer kan opmonteren dan dit deel. Ik kan u tijdsaanduidingen geven om welke stukken het precies gaat maar dat is zinloos, de mooie momenten en muziekwendingen zitten voor mij door het hele stuk heen.
De uitvoering die ik heb gekozen is voor mij een onvermijdelijke. Ik heb de integrale uitvoering van de symfonieën van Mozart door Sir Charles Mackerras al vele jaren in huis en die zijn voor mij de referentie. Gaat u vooral zelf op zoek naar uw ideale versie, maar ook de uitvoering van Sir Neville Marriner zou ik niet overslaan.
Einojuhani Rautavaara (1928-2016) was een Finse componist en muziekpedagoog. Hij componeerde veel muziek voor symfonieorkest waaronder acht symfonieën, veel geestelijke vocale muziek en negen opera’s.
Een van zijn meest geliefde werken is het Cantus Arcticus, een concert voor vogels en orkest. Een werk dat is geschreven in opdracht van de Universiteit van Oulu, die het wilde gebruiken bij diploma-uitreikingen.
Een concert voor vogels en orkest klinkt onorthodox en dat is het ook. De solisten, naast het orkest, zijn wel degelijk vogels en wel vogels uit Finland van rond de poolcirkel en uit de moerassen bij Liminka. De vogelgeluiden zijn op tape opgenomen en nauwelijks bewerkt om ze in het stuk in te passen.
Het stuk bestaat uit drie delen. Het eerste deel heet Suo (Het Moeras). Het opent met een duet voor twee dwarsfluiten. Op 0;50 hoort u de eerste vogels invallen. Hun geluid is niet vervormd, alleen de instrumenten klinken af en toe dissonant.
Het tweede deel begint op 6;54 en heet Melankolia (Melancholie). Hier is het tempo trager en het laat de strandleeuwerik horen. Eerst solo, later valt het orkest in op 7;42.
Het derde deel, Joutsenet muuttavat (Trekkende Zwanen) begint op 11;12 en bestaat uit een langgerekt crescendo met op de achtergrond het geluid van wilde zwanen. Dat crescendo bouwt zich op tot ongeveer 18;08 waarop het volume weer afneemt, alsof de zwanen zojuist voorbij getrokken zijn.
Over Ludwig van Beethoven (1770-1827) is veel te vertellen, maar dat staat in de prima biografie die Jan Caeyers over hem schreef. Daar staat ook veel in over zijn symfonische werk, waarvan ik vandaag het laatste deel van zijn Symfonie No.7 laat horen en vooral zien.
Beethoven schreef zijn zevende symfonie in de jaren 1811 en 1812. Het werd voor het eerst uitgevoerd in 1813 tijdens een benefietconcert voor soldaten die gewond waren geraakt tijdens de slag van Hanau. U weet wel, tussen de troepen van Napoleon en het Oostenrijks-Beierse leger van Karl Philipp von Wrede. Het werk werd goed ontvangen en de componist Richard Wagner noemde het werk, refererend aan de levendige ritmes, een ‘apotheose van de dans’.
Dat laatste is prima terug te horen in het laatste deel, het Allegro con brio. ‘Levendig en met vuur, of met energie’ is dat vrij vertaald en de reden waarom ik dit fragment laat horen is de dirigent en het orkest. Als je iemand met energie en vuur wil zien dirigeren dan is het Carlos Kleiber. Als je een toporkest wil horen in dit genre dan is dat het Concertgebouworkest
Carlos Kleiber (1930-2004) was een Oostenrijks dirigent. Zijn uitvoeringen van de opera’s Tristan und Isolde van Wagner, Otello van Verdi, Carmen van Bizet en Der Rosenkavalier van Strauss behoren tot zijn absolute hoogtepunten. Telt u daarbij zijn uitvoeringen van de symfonieën van Beethoven.
Hij kende die symfonieën uit het hoofd, een partituur had hij niet nodig zoals u in bovenstaand fragment kan zien. Kleiber was geen makkelijk heerschap. Nerveus, onberekenbaar en perfectionistisch, maar ook geestig. Hij was een graag geziene dirigent en dus ook bij het Concertgebouworkest, dat hij dirigeert in dit fragment.
Dat dirigeren van Kleiber is een verhaal apart en het is mooi dat hij hier uitgebreid in beeld word gebracht. Onorthodox in zijn gebaren, soms uitbundig (zoals op 0;42), soms bijna geen gebaren (op 0;53) maar het orkest volgt hem op de voet. Fascinerend om te zien is dat hij kleine foutjes direct hoort (bijna niet merkbaar op 2;24) en soms even aangeeft aan het orkest (vanaf 2;11). Zijn dvd’s met de symfonieën 4 en 7 van Beethoven behoren tot de mooiste live-uitvoeringen die ik ken en zijn wat mij betreft een absolute aanrader; ik kan er uren naar kijken. Volumeknop maar weer open en afzetten is not done, u zit die 7,5 minuut maar gewoon uit.
- Quis hoc audiet? 