Valentin Silvestrov – Lied ‘Einsam tret ich auf den Weg’ uit de liederencyclus ‘Stille Lieder’

Ik ben een fan van de liederencylus ‘Stille Lieder‘ van de Oekraïense componist Valentin Silvestrov (1937).

De cyclus is geschreven voor bariton en piano en de bijzonderheid van het werk zit hem erin dat alle liederen ingehouden gezongen dienen te worden, ‘sotto voce’ zogezegd. Dat vergt nogal wat beheersing van de zanger, want een bariton kan met een gedegen training een behoorlijk volume produceren.

Alle liederen zijn verklankingen van werk van beroemde dichters als Pushkin, Mandelstam of Lermontov. De begeleidende pianopartij is eenvoudig gehouden om een eenheid te vormen met de stem. De componist zegt zelf;

The singing voice should not be at a remove from the piano, but must proceed as it were from the depth of the piano sound, now emerging, now sinking. It is as if one were hearing singing that is inside itself.

Het maakt dat pianist Ilja Scheps en bariton Sergej Jakowenko niet voor elkaar onderdoen en in de cyclus beurtelings soms zelfs tot fluisterniveau komen.

Ik kies hier (vrij arbitrair want ik vind ze allemaal prachtig) voor Einsam tret ich auf den Weg van de Russische dichter Michail Lermontov (1814-1841).

Ik heb in recensies wel gelezen dat men de cyclus eenvormig en soms zelfs saai vindt. Ik deel die mening helemaal niet. Ik vind de verklanking prachtig en beluister het werk met veel plezier en met enige regelmaat. De teksten worden in het Russisch gezongen, maar omdat de cyclus ook bekend staat onder de ‘Stille Lieder‘ voeg ik een Duitse vertaling van bovenstaand lied toe zodat u de strekking ervan meekrijgt;

Einsam tret ich auf den Weg, den leeren,
Der durch Nebel leise schimmernd bricht;
Seh die Leere still mit Gott verkehren
Und wie jeder Stern mit Sternen spricht.

Feierliches Wunder: hingeruhte
Erde in der Himmel Herrlichkeit…
Ach, warum ist mir so schwer zumute?
Was erwart ich denn? Was tut mir leid?

Nichts hab ich vom Leben zu verlangen
Und Vergangenes bereu ich nicht:
Freiheit soll und Friede mich umfangen
Im Vergessen, das der Schlaf verspricht.

Aber nicht der kalte Schlaf im Grabe.
Schlafen möcht ich so jahrhundertlang,
Dass ich alle Kräfte in mir habe
Und in ruhiger Brust des Atems Gang.

Dass mir Tag und Nacht die süße, kühne
Stimme sänge, die aus Liebe steigt,
Und ich wüsste, wie die immergrüne
Eiche flüstert, düster hergeneigt.

Artie Shaw – Concerto For Clarinet

Tijdens het lezen van de biografie over de Amerikaanse klarinettist Artie Shaw (1910-2004) heb ik me ondergedompeld in zijn muziek. Het is de muziek uit de tijd van de big bands en swingmuziek. Shaw heeft met alle grote artiesten samengespeeld uit die tijd en zijn meest bekende ‘rivaal’ was klarinettist Benny Goodman. Gaat u daar vooral de biografie voor lezen.

Van de muziek van Shaw is gelukkig veel terug te vinden. Een van zijn mooiste composities is zijn Concerto For Clarinet. Het was oorspronkelijk bedoeld voor de Paramount film “Second Chorus,” met Fred Astaire en Paulette Goddard, maar werd al snel in zijn repertoire opgenomen. Dat wordt zo mooi beschreven in zijn biografie dat ik daar uit citeer;

The title was misleading: this was no concerto in the classical sense , but a showboating piece…After a fanfare from the band, Art began a slow, out-of-tempo blues soliloquy against seductive strings. Faster than you could say Meade-Lux-Lewis, Johnny Guarneri jumped in with some boogie-woogie, setting up Art’s chorus of fast improvisation. Les Robinson’s alto was heard, then Butterfield’s trumpet; then Art’s musings found blue notes within Semitic scales. When Fatool’s tom-toms started, the clarinet soared. Shaw glided and glissaded through a full-minute spiral of a cadenza as full of breathtaking vistas as Jack’s ascent of the beanstalk. Up and up he went – from concert double-F through high B-flat – to land on a hard-to-believe-your-ears altissimo high-C, held for a full five seconds.

Het stuk is vaak door anderen uitgevoerd maar zelden zo virtuoos als door Shaw zelf, omdat hij het instrument volledig beheerste. Shaw sprak er een keer een andere klarinettist over;

…he said, ‘Artie, do you end every show with that piece?’ I said, ‘Yes. Why?” He said, ‘You mean you always end on that top C?’ I said, “Of course. That’s how the piece ends.’ ‘I know,’ he said, ‘But aren’t you ever afraid you’ll miss?’ I said, ‘Put your hand on the table.’ He did, and I said, ‘Raise your index finger.’ He did. I said, ‘Were you afraid you’d miss?’ ‘Well, no,’ he said, and then, ‘You mean, it’s like that?’ ‘If it isn’t,’ I said, ‘don’t mess with it.’

Er zijn nog talloze andere voorbeelden te geven van zijn hits, zoals zijn orkestrale bewerking van het Cole Porternummer Begin The Beguine, Stardust, Frenesi of Nightmare. Vaak is het niet duidelijk waarom een nummer zo’n grote hit wordt. Van Begin The Beguine kan hoogstens gezegd worden dat het één van de eerste keren was dat een swingband echt een melodie ging spelen in plaats van een ritme en dat sloeg direct aan. Ook het nummer The Chant is de moeite waard om te vermelden. Dat was het antwoord van Shaw op het mateloos populaire Sing, Sing, Sing van Benny Goodman. Als u het hoort snapt u waarom.

Della Bosiers – Horizontaal

De Vlaamse zangeres Della Bosiers (1946) is geboren als Adèle Anne-Marie Julienne Emma Bosiers. Zij studeerde journalistiek maar tijdens haar studietijd begon ze al met het schrijven van teksten voor liedjes in het Frans, Engels en Nederlands.

Ze ging zingen en als zangeres werd ze opgemerkt door onder meer Ramses Shaffy, waardoor ze regelmatig in Nederland te zien was. Ze bracht haar debuutalbum Della Bosiers uit in 1971 en haar laatste album stamt uit 2015. Bosiers deed ook televisiewerk als panellid in een Vlaamse televisiequiz, maakte verschillende televisie- en radiospecials, speelde mee in een theaterproductie en presenteerde een kookprogramma.

Ik houd van haar ongecompliceerde liedjes en dit korte nummer Horizontaal is een favoriet. Dat komt, wat mij betreft, door de prettige jaren ’70-sfeer die het nummer ademt. Het gebruik van een dwarsfluit aan het begin al en de elektrische gitaar en het orgel vanaf 0;42 als de routine begint.

Een lied van alle tijden over de consumptie en winst maken, tot de tijden weer slechter worden.

Voor de volledigheid nog even de liedtekst:

Ik lig waterpas in bed, horizontaal
Uren later nog in bed, horizontaler
Daarna in mijn bad, dan voordien in mijn bed
En mijn teen converseert met het schuimbellennet
En ik vlieger, hou de touwtjes wat minder strak
En ik wieg er uit

Nu de routine, gewoon routine
Wat harde broodjes met ei
Ik ren de trap af, deur uit
Straat af, tram op
Dag kantoor
En de machines, en de combines
Het consumeren gaat door
Totdat het tempo vertraagt, de winst verlaagt
Weg, kantoor

Ik glijd speels en traag in bad, horizontaal
Uren later nog in bad, horizontaler
Daarna in mijn bed, dan voordien in mijn bad
En m’n huid converseert met de bloemenlakenset
En ik vlieger, hou de touwtjes wat minder strak
En ik wieg er uit

Katie Sankey – I Don’t Know Why

Op mijn speurtochten naar muziek stuitte ik op dit gospelnummer van de Amerikaanse zangeres Katie Sankey, I Don’t Know Why.

Gospel is geen genre wat ik heel vaak draai, maar ik wordt er ook nooit door teleurgesteld als ik het wel doe. Het woord ‘gospel’ komt van het Oudengelse goð (‘goed’) en spell (‘nieuws, boodschap’) en het geeft dus een ‘blijde boodschap’, iets dat doorgaans prima in de muziek is terug te vinden.

U weet vast dat talloze beroemde artiesten rechtstreeks uit de gospel komen of er door zijn beïnvloed. Mahalia Jackson staat bekend als ‘de koningin van de gospel’, maar ook Aretha Franklin heeft haar roots in de kerkmuziek liggen net als Whitney Houston. Verder zijn Sam Cooke, Jackie Wilson, Johnny Cash en Elvis Presley door gospelmuziek beïnvloed maar de lijst is veel langer.

Katie Sankey is een gospelzangeres uit Jefferson County Alabama en heeft een geweldige stem voor dit genre. Ze staat dan ook bekend als de “Thunderbolt of the South”, maar verder is er niet heel veel van haar online te vinden. Wel is bekend dat ze haar kinderen meenam op haar tournees door de Verenigde Staten. Ze hebben haar muzikale talenten geërfd en een zoon van haar is voorganger in de kerk geworden.

Dit nummer I Don’t Know Why is haar bekendste nummer en is geschreven door Tommy Dorsey, trombonist en bandleider. Je ziet in de commentaren onder haar nummers op Youtube dat haar muziek belangrijk is voor veel mensen en dat haar stem fantastisch is. En dat vind ik ook.

Árstíðir – Ljóð í sand

Árstíðir is een groep uit IJsland die als trio begon in 2008 in Reykjavík. Ze spelen een mix van folkmuziek, rockmuziek tot klassieke kamermuziek en alle leden zingen.

Hun laatste album Blik is in 2022 uitgekomen en is volledig Engelstalig. Dat vind ik een mooi album, maar ik ben meer fan van hun folkmuziek, zoals bovenstaand nummer Ljóð í sand, wat een nummer is dat gaat over het vervliegen van de tijd. Het komt van hun album Svefns og vöku skil uit 2011 wat zoveel wil zeggen als ‘terugkeer naar de slaapstand’.

Het is jammer dat de band niet vaker traditionele nummers opneemt want ik vind dat ze er erg sterk in zijn. In een interview naar aanleiding van hun laatste album geven de leden wel aan waar de identiteit in hun werk ligt. Dat zit hem bijvoorbeeld in de altijd aanwezige melancholie. Zelfs de meest vrolijke liederen uit IJsland staan in mineur. Het zit hem ook in de typische vocalen uit IJsland. Die zijn vrij hoog van toon; IJsland kent nauwelijks bassen en weinig baritons.

Verder is er het thema van de natuur in hun teksten, iets dat ook in dit nummer naar voren komt. In IJsland leeft men met de natuur (50 verschillende benamingen voor regen en sneeuw!) en de band staat zich er op voor dat dit in al hun werk is terug te horen.

Beluister vooral dit nummer eens, waarvan ik de Engelse vertaling voor uw gemak even weergeef hieronder;

By the long shore staring into space
She would think for a long time
As time went by so many things changed
And nobody had ever seen such a thing

The next thing on our way home
We hadn’t noticed
The heavy clouds rumbling above us
The tide rose
And I wrote in the dark sand